Een schuldeiser kan in de praktijk in zijn verhaalsmogelijkheden worden benadeeld als gevolg van een rechtshandeling (bijvoorbeeld een koopovereenkomst) tussen zijn schuldenaar en een derde. De wet biedt in bepaalde gevallen de schuldeiser met de ‘actio pauliana’ de mogelijkheid om een dergelijke rechtshandeling te vernietigen. De fiscus heeft als schuldeiser (in bepaalde gevallen) ook deze mogelijkheid.
Voor een succesvol beroep op de actio pauliana dient de schuldeiser/ de fiscus aan een aantal voorwaarden te voldoen. Zo dient sprake te zijn van een rechtshandeling (bijvoorbeeld een koopovereenkomst). Deze rechtshandeling moet onverplicht zijn. Dit is een rechtshandeling waar geen op de wet of een overeenkomst berustende verplichting aan ten grondslag ligt. Met andere woorden: als er geen afdwingbare rechtsplicht is om te voldoen is geen sprake van een verplichte rechtshandeling. In het geval van een koop zal de koper een verplichte rechtshandeling verrichten als met het verstrijken van de betalingstermijn de verkoper de betaling van de koopprijs opeist. Voorts moet sprake zijn van een daadwerkelijke benadeling van één of meerdere schuldeisers. Ten slotte moet aan het wetenschapsvereiste worden voldaan. Deze laatste voorwaarde houdt in dat de schuldenaar wist of behoorde te weten dat de rechtshandeling met de derde tot benadeling van één of meer schuldeisers in hun verhaalsmogelijkheden zou leiden.
Indien aan deze vier voorwaarden wordt voldaan zal de rechter de rechtshandeling in beginsel vernietigen. De vernietiging van de rechtshandeling heeft terugwerkende kracht.
De vernietiging van de rechtshandeling door een schuldeiser heeft bovendien relatieve werking. Dit houdt in dat alleen de schuldeiser die de actio pauliana heeft ingeroepen de rechtshandeling kan vernietigen en dat de vernietiging niet verder gaat dan nodig is om de door de schuldeiser ondervonden benadeling te herstellen.
In bepaalde gevallen wordt derdenbescherming geboden. Wanneer een overeenkomst anders dan om niet tot stand is gekomen, dus met een tegenprestatie, wordt de derde die niet wist dan wel niet behoorde te weten dat benadeling van één of meerdere schuldeisers het gevolg zou zijn beschermd. Rechten van derden die te goeder trouw zijn worden (tot op zekere hoogte) geëerbiedigd.
Wordt u als derde of als schuldenaar geconfronteerd met een schuldeiser, zoals de fiscus, die de actio pauliana wenst in te roepen? Neem dan contact op!